Relatiestress in je nieuw samengesteld gezin? Je bent niet alleen
In Vlaanderen zijn naar schatting 1 op de 10 gezinnen nieuw samengestelde gezinnen. En die vorm van met elkaar leven verloopt niet altijd even gemakkelijk. Relatietherapeut, Cindy Schepers, heeft al meer dan 15 jaar ervaring met koppels in samengestelde gezinnen. Ze schreef er een boek over: Relatiestress in je samengesteld gezin.
Spanningen bij koppels in samengestelde gezinnen, hoe vaak komt dat voor?
‘Er circuleren percentages rond scheidingen in samengestelde gezinnen die veel hoger zijn dan in traditionele gezinnen. Drie op de vijf koppels in een samengesteld gezin gaan binnen de drie jaar weer uit mekaar. Bij de mensen die ik begeleid, merk ik dat ze meestal niet uit mekaar gaan omdat het tussen hen niet meer botert. Maar door de situatie met (plus)kinderen en ex-partners. Er heerst nog wel een groot taboe op het onderwerp ‘spanningen in samengestelde gezinnen’. Enerzijds willen mensen extra hun best doen omdat ze al een breuk achter de rug hebben. Anderzijds kijkt de omgeving ook mee. Dus er ligt druk. En wat soms ook meespeelt, is dat mensen niet weten dat een samengesteld gezin een heel andere setting is dan een kerngezin. Bovendien lees je vaak alleen maar positieve verhalen in de media over samengestelde gezinnen. Over de scherpe kantjes wordt niet veel geschreven. Dus mensen denken vaak dat zij alleen zijn in dit verhaal, wat niet zo is.’
Is dat ook omdat nieuw samengestelde zinnen eigenlijk nog vrij modern zijn in onze samenleving?
‘Eigenlijk wel. Vroeger werd een nieuw gezin vooral samengesteld wanneer iemand overleden was. Dat werd dan meer een stiefgezin genoemd. Wij hebben heel lang gekeken naar een samengesteld gezien als een ‘onaf kerngezin’. Ook in de hulpverlening werd er naar gekeken als een slecht functionerend gezin, waarop bijgestuurd moest worden. Vandaag zien we dit steeds meer als een hoogsteigen gezinsvorm. Maar wat er cultureel ook meespeelt de afgelopen decennia, en wat vrij nieuw is, is dat een partnerrelatie geëvolueerd is naar een individuele, romantische aangelegenheid. Vroeger ontstonden relaties uit praktische en economisch interessante redenen. Vandaag gaat het om ons hart en romantiek. Daarom wordt er ook meer gescheiden, want als iemand niet meer bij je past dan ga je er sneller van weg. Die gevoeligheden zijn heel eigen voor onze tijd. We moeten ons goed voelen, en onze partner ook.’
In je boek spreek je over bepaalde valkuilen waar koppels in nieuw samengesteld gezinnen in vallen.
‘Allereerst helpt het wanneer mensen beseffen dat een nieuw samengesteld gezin anders is dan een kerngezin. Als je dat niet weet, zal je referentiekader altijd dat kerngezin zijn. Dan is één van de valkuilen waar je in kan trappen bijvoorbeeld de gedachte: ‘we moeten nog aan mekaar wennen, en dan zal het bij ons ook zo lopen als in een kerngezin’. Dan ga je passief wachten tot alles goed loopt. En dat werkt niet. Maar, ga je ervan uit dat jouw nieuwe gezin altijd anders zal zijn dan een kerngezin, dan snap je ook dat er niet zomaar een eenheid van gemaakt kan worden. Sommige koppels lopen ook vast omdat ze hoge verwachtingen, of een grote fantasie hebben over wat hun gezin samen kan worden. Bijvoorbeeld: ‘eindelijk, mijn kinderen gaan een nieuwe vaderfiguur krijgen.’ Of: ‘eindelijk gaan we gelukkig worden.’ Er zit vaak een ideaal in en een reusachtig verlangen. En hoe meer je geïnformeerd bent als koppel, met je hoofd en hart, hoe meer je beseft dat het allemaal niet zo evident is. Dat je kinderen bijvoorbeeld nog in een rouwproces zitten. Zo is er meer draagvlak om te kijken hoe je het dan wél kunt doen slagen. Een samengesteld gezin is een multiculturele omgeving. Je gaat andere gewoontes met je meebrengen, en die gaan misschien wel botsen met die van de anderen. Zo is jouw deelgezin het misschien wel gewend van voor de televisie te eten, terwijl het andere deelgezin aan tafel wil eten. Daardoor kunnen er problemen ontstaan, misschien vinden de kinderen van jouw partner het helemaal niet leuk om aan tafel te eten. Dan is er eerst en vooral erkenning nodig naar de anderen toe. En dan kunnen er compromissen gezocht worden, of een nieuwe gezinsregel. Je kan als ouder of plusouder ook aan de kinderen uitleggen dat er verschillende culturen zijn, en dat we allemaal rekening moeten houden met mekaar. Wat je ook doet, zorg dat je het goed kadert en dat er erkenning is naar de (plus)kinderen en (plus)ouders.’
Je spreekt ook over het belang van hechtings- en loyaliteitslijnen, wat zijn dat precies?
‘Het erkennen van die lijnen is voor mij de kern van de zaak, en dé reden waarom je niet kan zeggen dat een samengesteld gezin hetzelfde is als een kerngezin. Er is een bloedband tussen ouders en kinderen, en die is er altijd. Ook al woon jij bij de ene ouder, of zie jij je ouders helemaal niet meer. Die lijnen kan je niet uitwissen. Zij zorgen ervoor dat een samengesteld gezin van nature uit verschillende clubjes en bondjes bestaat. In mijn boek heb ik dat de structuur van insiders en outsiders genoemd. Het is de kernstructuur van een samengesteld gezin. Bijvoorbeeld: vader en kind wonen samen met de nieuwe vriendin van de man. De vader en kind hebben een onverbrekelijke band, waar de nieuwe partner geen deel van uitmaakt, hoe warm zij ook onthaald wordt. De plusouder staat daarmee op de positie van outsider ten opzichte van de ouder-kindrelatie. De man is zowel vader als partner. Hij is insider: hij maakt deel uit van twee clubjes. Een outsider zijn is op zich niet erg en wil niet zeggen dat je geen hechte relatie kan ontwikkelen. Maar als er geen erkenning is voor die nieuwe structuur en hoe de verschillende lijntjes lopen, ontstaan er veel conflicten. Dan voelen outsiders zich niet gezien, en insiders zich verscheurd. Hoe meer je beseft dat een samengesteld gezin anders is, en hoe meer je begrijpt dat die lijnen er zullen blijven, hoe beter je je kunt ontspannen om nieuwe dingen te leren of om een nieuwe hechtingsrelatie te creëren.’
Communicatie is een heel belangrijke pijler om een samengesteld gezin te doen slagen, maar makkelijk kan het niet altijd zijn neem ik aan.
‘Die communicatie is inderdaad uitdagend want die is beladen met gevoelens. En daar lopen koppels ook op vast. Een outsider kan zich bijvoorbeeld uitgesloten voelen als het kind van de partner niet met hem of haar praat. Of jaloers, als de partner ineens veel met het kind bezig is. Die kan dan hechtingspijn voelen, en de neiging hebben om kritiek te gaan geven. Waardoor de ouder, die de kritiek krijgt, dan als een leeuw defensief kan worden. Als verscheurde insider is een ouder vaak minder geneigd de problemen aan te pakken. Of geeft hij het op omdat ‘ie zich moe en machteloos voelt. Dat is een bijna voor de hand liggend relatiepatroon, eentje waar mensen echt hun tanden op stukbijten. Communicatie en anders leren omgaan met emoties is het echte werk. Het is daar dat de relaties veiliger en betrouwbaarder gemaakt kunnen worden.'
Hoe probeer jij hen te helpen als relatietherapeut?
‘Ik leg vaak het concept van insider en outsider uit, en toon aan welke strategieën beiden dikwijls gebruiken. De insider heeft vaak de neiging om weg te kijken, defensief te worden of te minimaliseren. Terwijl de outsider in vechtstrategie gaat, puur omdat die ergens wil bijhoren. Als partners kunnen horen dat hun manier van ruzie maken niet aan het karakter van elkaar ligt, maar uitgelokt wordt door de posities die ze innemen , bestaat er al een soort opening naar mekaar toe. Ik luister naar beide partners, en probeer te horen wat zij willen zeggen in hechtingstaal. De een voelt zich buitengesloten, de ander zit tussen twee vuren en heeft het gevoel dat hij of zij het nooit goed kan doen. Als je dat benoemt en erkent, moedig je aan om te gaan praten. De dingen bespreken vanuit het kader insider-outsider is een veilig kader, omdat de partners zo inzien dat ze de situatie eigenlijk beiden beter proberen te maken. De ene door te praten, de andere door het dood te zwijgen. Als je elkaar daarin kunt horen, kan je tamelijk snel een gesprek omdraaien. En dat is helend voor een koppel.’
Kan jij zelf wel wat handvatten gebruiken in jouw samengesteld gezin? Cindy Schepers’ boek ‘Relatiestress in je samengesteld gezin’ geeft (plus)ouders inzicht in wat er speelt in hun relatie, en wat hun rollen zijn. Maar het laat je ook zien hoe jij en je partner steun en begrip kunnen vinden bij elkaar.
