Wat doe je als je naaste psychische problemen krijgt?

Griet Frère werkt als stafmedewerker bij Similes, een organisatie die familie en naasten van mensen met psychische problemen ondersteunt. Eén op de vier personen krijgt vroeg of laat te maken met psychische kwetsbaarheid. Griet Frère schreef er, in naam van Similes, een boek over: ‘Het komt voor in de beste families’.

Wat doet Similes precies?
Griet Frère: ‘Wanneer je partner, kind, broer of zus of andere naaste te kampen krijgt met psychische problemen heeft dat ook een heel grote impact op jouw leven. Dat wordt vaak vergeten. Similes wil familie en naasten sterker maken in hun eigen herstelproces. Maar we helpen hen ook omgaan met hun naaste die problemen heeft. En we maken hulpverleners bewust van de impact op de naaste, en het belang van een goede begeleiding en opvolging van henzelf.’

In een interview met De Morgen vertelde je over hoe jij als kind te maken kreeg met een psychisch kwetsbare vader, en hoe de familie daarin niet betrokken werd. Is daar vandaag verbetering? Wordt de familie vaker of sneller mee in het verhaal genomen?
‘Ja en nee. We horen bij Similes sterk uiteenlopende verhalen. In alle getuigenissen die je in het boek kan lezen, zie je dat mensen zich op een bepaalde manier in de steek gelaten voelen door hulpverleners. Er zijn zorginstanties die aandacht proberen te besteden aan de familie, maar dat hangt sterk van organisatie tot organisatie af. En dan ook nog van iedere individuele zorgverlener. Je moet geluk hebben waar je terecht komt. Mensen weten ook niet altijd dat ze andere opties hebben. Ze blijven bij dezelfde huisarts omdat ze denken dat die het het beste weet. Maar je kan altijd veranderen. Vanuit de overheid zijn er vandaag wel richtlijnen voor zorgorganisaties om familie en naasten beter te betrekken. Wij hopen dat die richtlijnen in de toekomst bindend worden.’

Wat kan je zelf doen als een naaste van jou het moeilijk heeft?
‘Eerst en vooral luisteren naar die persoon. Oprecht vragen en horen hoe het gaat. Dat is een heel belangrijke stap. Je hoeft niet volledig te begrijpen wat de ander zegt en voelt, maar neem het wel serieus. Meteen adviezen geven of oordelen heeft vaak een omgekeerd effect. Praten vanuit de ik-persoon daarentegen over wat je zelf ervaart en voelt, werkt verbindend. ‘Ik zie dat jij het moeilijk hebt, en dat raakt mij. Ik wil je graag helpen.’ Vraag wat hij of zij zelf graag anders ziet, wat jij kan betekenen en hoe jij kan helpen. Voor jezelf is het ook heel belangrijk dat je iemand zoekt waarbij je in vertrouwen je hart kan luchten.’

En wat als die persoon niet geholpen wil worden, of zelf niet beseft dat er hulp nodig is?
‘Dan blijft het belangrijk om te luisteren zonder oordeel. Vraag naar de reden waarom je naaste geen hulp wilt. Vaak speelt angst een rol. Omdat ze niet weten wat er gaat komen. Maar er kan ook schaamte zijn. Luister dus goed. Je kan ook zeggen dat jij het jammer vindt dat je naaste geen hulp wil, maar dat jij het wel belangrijk vindt voor jezelf om hulp te zoeken, want dat je het moeilijk vindt om hem of haar zo te zien. Laat zeker ook weten dat je steeds bereid bent om samen hulp te zoeken als je naaste er klaar voor is. Wat je beter niet doet, is je familielid proberen te dwingen of dreigen met iets. Je schakelt wel best professionele hulp in als je naaste zichzelf of anderen in gevaar brengt, of volledig het contact met de realiteit verliest.’

Zelfzorg is ook hier heel belangrijk, maar hoe doe je dat: voor jezelf blijven zorgen als jouw kind of partner bijvoorbeeld zo diep in de put zit?
‘Dat is voor iedereen anders, en het is vooral zoeken naar wat jou helpt. Wat voor mij belangrijk is, is het uiten van je emoties op een manier die voor jou werkt. Dat kan bijvoorbeeld door er met iemand over te praten, maar ook door het van je af te schrijven. Zo geef je die gevoelens een plaats. Dat is ook een vorm van zelfzorg. Wat verder belangrijk is: blijf kijken naar wat er wél goed gaat. Schrijf bijvoorbeeld voor het slapengaan op waar jij dankbaar voor bent. Doe je dat regelmatig, kan dat helpen om je uit die negatieve spiraal te halen en de dingen wat positiever beginnen in te zien. Ook grenzen stellen is cruciaal, maar heel moeilijk. Vooral als het over je kind gaat. Toch is het belangrijk dat jij aan de ander laat zien tot waar jij kan helpen, en wanneer jij je batterij even moet opladen.

Ook het contact met anderen is belangrijk, dat heeft mij enorm geholpen. Met lotgenoten bijvoorbeeld. En als laatste, belangrijke: zoek zelf psychologische hulp als dat nodig is. Praat erover met een huisarts of psycholoog.’

Kan je wat meer vertellen over jullie boek ‘Het komt voor in de beste families’? Voor wie is dat bedoeld?
‘Ons boek biedt hulp aan mensen die dichtbij een persoon staan die het psychisch moeilijk heeft. Het geeft een antwoord op vragen als: hoe zoek je hulp voor je naaste en jezelf? Wat kan jij doen om te helpen? Wat doe je best wel en niet? Hoe leer je omgaan met die psychische kwetsbaarheid? Ik baseerde me voor het schrijven op de jarenlange ervaring van Similes. Na vijftig jaar heeft Similes heel veel ervaringskennis opgebouwd. Ik wilde die bundelen en delen, laten zien wat er voor handen is en mensen laten voelen dat ze er niet alleen voor staan. Het boek is geschreven voor familieleden en naasten, maar het kan mensen in de ruimere omgeving – vrienden, collega’s en buren bijvoorbeeld, maar ook hulpverleners - helpen om beter om te gaan met de mensen die dichtbij een persoon met psychische problemen staan.’